معبد «ايل» در نزديكى نابلس

فرقه ديگرى از يهود موسوم به «فرقه سامرى» اين معبد را تعظيم مى كنند. اينها به جز «سفرهاى پنجگانه»، كه بخشى از عهد قديم است، ايمان ندارند و به رستاخيز و روز قيامت مؤمن نيستند; ابن حزم در كتاب ملل و نحل مى نويسد:

«آنها همه نبوت هاى بنى اسرائيل پس از موسى(عليه السلام) و يوشع را تكذيب مى كنند و شمعون و داود و سليمان و اشعيا و اليسع و الياس و عاموص و حبقون و زكريا و ارميا و ديگر پيامبران را قبول ندارند. آن ها مى گويند شهر قدس همان نابلس است و هيجده ميل با بيت المقدس فاصله دارد. آن ها براى بيت المقدس عظمت و حرمتى قائل نيستند. در شام زندگى مى كنند و خروج از آن جا را جايز نمى دانند.

معبد ايل كه يعقوب آن را در كنعان بنا كرد، نزديكى نابلس واقع شده كه بنى اسرائيل به حج آن مى آمده اند تا هنگامى كه سليمان در قدس هيكل را بنا نهاد و جايگاه آن معبد همچنان مورد توجه بود تا اينكه مملكت سليمان پس از مرگش به دو بخش تجزيه شد:

1 . سامره شمالى، كه مردم اين كشور با خاندان داود و سليمان در جنوب خصومت داشتند و خود را اسرائيل مى ناميدند و در حج آهنگ بيت ايل را مى كردند.

2 . يهودا، كه از نسل داود و سليمان بودند و در حج آهنگ هيكل سليمان در «اورشليم» را مى كردند و اين نامى است كه از زمان سليمان بدان اشتهار داشته است.

و در اين گذرگاه قبر يوسف قرار دارد و چاه يعقوب در نزديكى آن واقع است.

و اما قبله اى كه فرقه سامره به سوى آن توجه دارند، كوهى است به نام «غريز يم» كه ميان بيت المقدس و نابلس واقع است. مى گويند خداى متعال داود را به ساختن بيت المقدس در كوه نابلس فرمان داد و اين همان كوه طور است كه خداوند در آنجا با موسى سخن گفت، سپس داود رهسپار «ايليا» شد و آن جا «بيت ايل» را بنا نهاد و بدينسان مرتكب خلاف و ستم گرديد.

سامريان به اين قبله توجه دارند و با يهوديانى كه قبله شان بيت المقدس است مخالف اند.


مقصود از كلمه «ايل» خدا است و بيت ايل يعنى خانه خدا. اين معبد در مجاورت كوهى و نخلى قرار دارد. كوه را همانند كوه عرفات دانسته و معبد را چون كعبه. و نخل را چون «عفزّى» كه در وادى «بطن نخله» قرار داشت و خالد بن وليد به فرمان رسول خدا(صلى الله عليه وآله)آن را قطع كرد. چون مردم جاهليت حج آن مى كردند و نذورات و هدايا بر آن مى آويختند.

فرقه سامره آداب ديگرى مانند طواف و قربانى دارند و بالاى آن كوه مى روند و بر آن وقوف مى كنند و نذورات و هدايايى براى آن درخت مقدس دارند تا حاجاتشان برآورده شود! در تورات، سفر قضا آمده: «دبوره» همسر «فيدوت» در آن زمان دو قرن پس از موسى(عليه السلام) ، متولّى حوائج بنى اسرائيل بود. دبوره زير آن نخل كه ميان رمله و بيت ايل قرار داشت، مى نشست و بنى اسرائيل به سوى آن مى رفتند تا حاجاتشان را برآورده سازد!

شايان ذكر است كه دعاى معروف به سمات، كه از ادعيه شيعه اماميه است، به قداست اين مكان اشاره دارد و به نظر مى رسد كه دليل آن، تجلّىف عظمت خداوند براى يعقوب نبى(عليه السلام) بوده است: (اَللّهمّ إنّي أسألك باسْمكَ العظيم الأعظم الأعزّ الأجلّ الأكرم... و بمجدك الّذي تجلّيت به لموسى كليمك(عليه السلام) و... وليعقوب نبيك(عليه السلام) في بَيْت ايل).

حج به اماكن طبيعى

گروه ديگرى از يهود به سوى اماكن طبيعى، چون كوه هاى بلند و تپه ها و اشجار و چاه ها و چشمه هاى آب آهنگ حج مى كنند. مستند اينها پاره اى از نصوص تورات و تأسى به سنّت نياكانشان مى باشد كه اين اماكن را تقديس كرده و آن ها را آيات بزرگ الهى مى دانسته و به وسيله آن ها به خدا تقرّب مى جسته اند. اين نصوص براى برخى اماكن طبيعى زمين، قداستى قائل شده است. «اين ها فرائض و احكامى است كه حفظ مى كنيد تا در زمين خدا عمل نماييد تا در تمام روزهاى زندگى آن را در تصرف داشته باشيد و همه اماكنى را كه امت ها به پرستش خدايانشان پرداختند، چون كوه هاى سر به فلك كشيده و بلندى ها و زير سايه درختان سرسبز ويران كنيد و محلّ قربانى ها را نابود سازيد و بت هايشان را بشكنيد و ستون هايشان را به آتش كشيد و تمثال خدايانشان را محو كنيد و نامشان را از اين مكان بزداييد و شما مانند آنها براى خدايتان عمل نكنيد بلكه به جايى كه خدايتان براى تبارهاى شما برگزيده و به نام هريك نهاده، برويد و قربانيان و هدايا و نذورات و عبادت ها و گاو و گوسفندهاى بفكر را تقديم كنيد.

اين نص توراتى تأثير عميقى در درون برخى يهوديان نهاده كه سالانه به اين اماكن ويژه طبيعت ـ كه اجدادشان متصرف شده و اهالى آن سرزمين ها را مى كشتند و مى سوزاند ـ آهنگ حج كنند و قربانيان و هدايا و نذوراتشان را تقديم نمايند و همانگونه كه در بخش اخير اين دستور آمده، نماز بگزارند و گوسفند و گاو بكر هديه دهند يا قربانى كنند و آتش برافروزند و به نبرد تاريكى بروند.

چنين حجى، در حقيقت همان عادات دوران بت پرستى است كه يهوديان قبل از بعثت حضرت موسى(عليه السلام)، اقتباس كرده و به فرزندانشان در طى قرون، به ارث گذاشته اند تا سنت هاى نژادى را پاس دارند و آب و رنگ دينى به آن بدهند.

دكتر ظاظا حسن گويد: يهود يا بنى اسرائيل از درختان و كوه ها و تپه ها و چشمه هاى آب و چاه ها زيارتگاه هايى درست كرده و به حج اين اماكن مى روند و بدان تبرّك مى جويند و معبدهايشان را بنا مى گذارند...

اما چشمه ها و چاه هايى كه يهوديان آهنگ زيارت آن مى كنند، مشهورترين آنها «قادش» است كه مفهوم آن قداست است و در لغت عربى «عين قديس» چشمه مقدس تلفظ مى شود. و نيز «بئر سبع» كه در صدر همه قرار دارد و در جنوب غربى غزه واقع است و ساميان پيشين بنى اسرائيل و بعضى ديگر عقيده داشته اند كه اين چاه مسكونى است يعنى موجودات نامرئى از فرشتگان و جنّيان در آن زندگى مى كنند و عدد آن ها هفت مى باشد و اگر كسى نقض سوگند كند يا به عمد دروغ بگويد بر اوست كه همراه طرف مخاصم خود نزد اين چاه رفته و هفت بار بر خود لعن كند تا نسلش منقطع گردد و به مرگ همه عزيزانش مبتلا شود و مال و جان و شرفش آسيب پذيرد و آواره زمين شود و گوش و چشم و عقلش را از دست بدهد.

پاورقی :
1 . مقاله اى با اين عنوان در شماره 39 فصلنامه «ميقات حج»، از همين نويسنده و مترجم.
2 . عيد سايه بان بندى يهود.
3 . يبوسيان اسم طايفه اى از كنعانيان است كه در كوهستان حوالى اورشليم سكونت داشتند و اسرائيليان به هلاك نمودن ايشان مأمور بودند. قاموس مقدس به نقل فرهنگ دهخدا واژه يبوسان.
4 . عهد قديم، سفر خروج، ص29
5 . اليهود واليهوديه. د. على، عبدالواحد وافى، صص 44 و 45 و كتاب حقايق و اباطيل فوزى محمد حميد، صص 141 و 200
6 . عهد قديم، سفر تكوين، فصل25/ فقره 11

نویسنده: محمدتقی رهبر
منبع: tebyan.net